Kendinizi çocuğunuz ile ilgili şu soruyu sorarken bulduğunuz oluyor mu; “Neden böyle yapıyor?”.
Haksız değilsiniz, çocukların davranışlarını anlamlandırmak bazen şifresini bilmediğiniz bir bilgisayara girmeye çalışmak gibi hissettirebilir. Çünkü çocuklarla ilgili bir davranışı sadece ilk anda gördüklerinize göre değerlendirmek aldatıcıdır. Çok basit bir örnek verelim; iki çocuğunuzun kavga ettiğini duydunuz. Yanlarına gittiğinizde biri çok öfkeli g.rünüyor, diğeri ağlıyordu. Böyle bir durumda ilk düşüncemiz öfkeli olanın ağlayana zarar verdiği y.nündedir. Ancak gerçekte olan bunun tam tersi de olabilir. Çocukların davranışlarını gerçekten anlamak, sebeplerini bulmak ve çözüm üretmek için daha derine inmelisiniz. Bunu yapabilmenin en iyi yolu da gözlem yapmaktır. Gözlem yapmak zorlayıcı davranışları anlamanın yanısıra, çocuğunuzla ilgili birçok anahtar bilgiye ulaşmanızı da sağlar. Yaptığınız gözlemler sayesinde çocuklarınızın ilgi alanlarını keşfeder, gelişimlerine daha yakından şahitlik edersiniz. Çocuğunuzu nasıl etkili bir şekilde gözlemleyebileceğiniz ile ilgili birkaç yöntem üzerinde duralım.
Objektif Notlar Alın
Gözlem yapmanın anahtarı tarafsız olmaktır. Çocuğunuzu gözlemlerken onunla ilgili yargıları bir kenara bırakın. Duygu ve değerlendirmelerinizi katmadan sadece somut olarak gördüğünüz şeyleri not alın. Örneğin siz yatma vaktinin geldiğini söylediğinizde ağlamaya başladıysa; ‘Yatma vaktinin geldiğini söylediğimde çok mutsuz oldu ve ağlamaya başladı’ şeklinde yazmak yerine ‘Ona “hadi bakalım oyun bitti şimdi yatma zamanı” dediğimde ağlamaya başladı.’ yazın. Çünkü burada çocuğun ‘mutsuz’ olması sizin yorumunuz. Çocuğunuz sinirlendiği için de ağlamış olabilir. Benzer şekilde kendi söylediklerinizi de genel cümleler ile ifade etmek yerine tam olarak ne söylediyseniz onu yazın. Notlarınıza tarih ve saat eklemeyi unutmayın. Tüm bu detaylar notlarınızı kullanarak bir sonuca ulaşmanızda çok yardımcı olacak.
ÖDS Methodunu Kullanın
Özellikle vurmak, ısırmak vb. zorlayıcı bir davranışı gözlemlerken ÖDS (Önce- Davranış-Sonra) methodunu kullanın. Çocuğunuz bu davranışı göstermeden önce ne oluyor (önce), tam olarak ne davranışı gösteriyor (davranış), bu davranışın sonrasında ne oluyor (sonra- siz nasıl bir tepki veriyorsunuz ve onun reaksiyonu ne oluyor şeklinde düşünebilirsiniz) not edin. Bir örnekle açıklayalım; Gözlemlediğimiz davranış vurmak olsun.
Önce: Ali abisi ile lego oynuyordu. “5 dakika sonra yemek yiyeceğiz” dedim. Abisi Ali’nin önündeki legoların çoğunu aldı.
Davranış: Ali “Ver onları bana dedi”. Abisi vermedi. Ali legoyu abisinin elinden çekti ama alamadı. Abisine vurdu.
Sonra: Abisi de Ali’ye vurdu. Yanlarına gidip onları ayırdım. Abisine “ Kardeşinin önünden alma legoları, o daha küçük” dedim.
Davranışlarındaki Örüntüleri Keşfedin
Yukarıda bahsettiğimiz şekilde bir süre – minimum 1 hafta- gözlem yaptıktan sonra notlarınızı inceleyin. Bu davranıştaki .rüntüleri ( tekrar eden özellikleri) bulmaya çalışın. Bunun için davranış öncesinde gerçekleşen olayları ard arda sıralayın, davranışın gerçekleştiği saatleri kontrol edin, ve davranış sonrasında çocuğun aldığı ve verdiği tepkileri inceleyin. Az önceki örnek üzerinden gidelim. Ali vurma davranışı öncesinde her zaman istemediği bir olayla mı karşılaşıyor (oyuncaklarının alınması, oyun zamanının bitmesi vb. )?. Ali bu davranışları belli bir zaman diliminde mi gösteriyor? Örneğin hep yemek veya uyku saati öncesinde mi bu davranışları gösteriyor. Ali bu davranışı gösterdiğinde yetişkinlerden nasıl karşılık alıyor? Bu soruların cevabını verdiğimizde dikkat çekici örüntüler yakalayabiliriz. Örneğin vurma davranışı hep yemek öncesinde oluyorsa açlık bu davranışı tetikliyor olabilir. Ya da vurma davranışı sadece abisi onun istemediği bir şey yaptığında gerçekleşiyorsa ikisinin ilişki üzerinde çalışabiliriz. Sonrasında hep abisine geri bildirim veriyorsak Ali haklı olduğunu düşünüyor olabilir. Bu tür sonuçlara ulaşmak bize bu davranış ile ilgili nasıl bir aksiyon almamız gerektiğini gösterir. Örneğin yemek saatlerini yeniden düzenleyebilir veya olay sonrasında verdiğimiz tepkileri gözden geçirebiliriz.
Sonuç olarak gözlem yapmak çocukların davranışların altında yatan nedenleri anlamak için elimizdeki en gü.lü yöntemlerden biridir. Üstelik çocuğunuzun bir davranışı hakkında bir uzmanla görüşmek istediğinizde (öğretmeni, psikolog veya okul rehberlik servisi olabilir) bu gözlemler doğru bir sonuca ulaşmak için çok işinize yarayacaktır.
